Rasm Uthmani merujuk kepada kaedah penulisan Al-Quran yang telah ditetapkan pada zaman pemerintahan Khalifah Uthman ibn Affan, Khalifah Islam yang ketiga. Kaedah ini menjadi standard penulisan Al-Quran yang digunakan sehingga ke hari ini.
Rasm Uthmani mempunyai ciri-ciri unik seperti pengguguran huruf (hadhf), penambahan huruf (ziyādah), penukaran huruf (badl), penggabungan perkataan (waṣl), dan perbezaan ejaan (ikhtiṣār). Ciri-ciri ini tidak mengubah maksud perkataan atau ayat, tetapi sebaliknya mencerminkan gaya penulisan Al-Quran yang tersendiri dan membolehkan pelbagai qiraat dibaca daripadanya.
Resam Usmani
Sejarah Rasm Uthmani
Pada zaman Khalifah Uthman bin Affan (644-656M), beliau mendapati bahawa terdapat perbezaan bacaan Al-Quran di kalangan umat Islam disebabkan oleh perbezaan dialek dan cara penulisan.
Bagi mengelakkan perselisihan dan memastikan keseragaman, Khalifah Uthman mengarahkan pembentukan satu jawatankuasa yang diketuai oleh Zaid bin Thabit untuk menyalin semula Al-Quran mengikut kaedah penulisan yang standard.
Jawatankuasa ini merujuk kepada manuskrip Al-Quran yang disimpan oleh Hafsah binti Umar, salah seorang isteri Nabi Muhammad SAW, sebagai sumber utama. Mereka menyalin semula Al-Quran mengikut kaedah penulisan yang dikenali sebagai Rasm Uthmani.
Setelah selesai, beberapa salinan Al-Quran dihantar ke wilayah-wilayah utama dalam empayar Islam pada ketika itu, seperti Mekah, Kufah, Basrah, dan Syam.
Ciri-ciri Rasm Uthmani
Rasm Uthmani mempunyai beberapa ciri unik yang membezakannya daripada kaedah penulisan standard bahasa Arab. Antara ciri-ciri tersebut ialah pengguguran huruf (hadhf), penambahan huruf (ziyādah), penukaran huruf (badl), penggabungan perkataan (waṣl), dan perbezaan ejaan (ikhtiṣār).
Ciri-ciri ini tidak mengubah maksud perkataan atau ayat, tetapi sebaliknya mencerminkan gaya penulisan Al-Quran yang tersendiri.
Pengguguran huruf (hadhf)
Dalam Rasm Uthmani, sesetengah huruf digugurkan dalam penulisan perkataan tertentu. Contohnya, perkataan “الرحمن” (Ar-Rahman) ditulis sebagai “الرحمن” tanpa huruf alif selepas huruf ra. Pengguguran huruf ini tidak mengubah maksud perkataan dan hanya melibatkan aspek penulisan sahaja.
Penambahan huruf (ziyādah)
Terdapat juga penambahan huruf dalam penulisan perkataan tertentu. Sebagai contoh, perkataan “ماءً” (mā’an) ditulis dengan menambah huruf alif selepas huruf mim, menjadi “ماءاً”. Penambahan huruf ini bertujuan untuk menjelaskan sebutan perkataan tersebut dan memastikan ia dibaca dengan betul.
Penukaran huruf (badl)
Dalam sesetengah keadaan, huruf tertentu ditukar kepada huruf lain. Contohnya, perkataan “الصراط” (as-sirāt) kadangkala ditulis sebagai “السراط” dengan menukar huruf sad kepada sin. Penukaran huruf ini berlaku kerana persamaan sebutan antara huruf-huruf tersebut dan tidak mengubah maksud perkataan.
Penggabungan perkataan (waṣl)
Rasm Uthmani juga melibatkan penggabungan dua perkataan menjadi satu. Sebagai contoh, “ما أنزل” (mā anzala) ditulis sebagai satu perkataan, iaitu “مانزل”. Penggabungan perkataan ini berlaku apabila terdapat huruf yang digugurkan di antara dua perkataan tersebut, dan ia tidak mengubah maksud ayat.
Perbezaan ejaan (ikhtiṣār)
Dalam Rasm Uthmani, terdapat beberapa perkataan yang mempunyai ejaan yang berbeza daripada ejaan standard bahasa Arab.
Contohnya, perkataan “كتاب” (kitāb) kadangkala ditulis sebagai “كتب” tanpa huruf alif selepas huruf ta. Perbezaan ejaan ini tidak mengubah maksud perkataan dan hanya melibatkan aspek penulisan sahaja.
Terdapat beberapa variasi ejaan bagi istilah “Rasm Uthmani” dalam bahasa Melayu dan bahasa Inggeris, seperti “Resam Uthmani”, “Rasm Usmani”, “Rasm Othmani”, dan “Resam Usmani”. Perbezaan ejaan ini wujud disebabkan oleh perbezaan transliterasi huruf Arab ke huruf Rumi dan juga kerana perbezaan sebutan dalam bahasa Arab.
Walau bagaimanapun, kesemua ejaan ini merujuk kepada konsep yang sama, iaitu kaedah penulisan Al-Quran yang ditetapkan pada zaman Khalifah Uthman ibn Affan. Dalam penulisan akademik dan rasmi, ejaan “Rasm Uthmani” kekal sebagai ejaan yang paling biasa digunakan dan diterima secara meluas.
Apakah Kepentingan Rasm Uthmani?
Rasm Uthmani memainkan peranan penting dalam memelihara keaslian Al-Quran, mengelakkan perselisihan, memudahkan hafazan, menjaga keindahan bahasa, dan menghormati tradisi penulisan Al-Quran.
Kaedah penulisan yang standard ini memastikan Al-Quran yang sampai kepada kita hari ini adalah sama dengan yang diwahyukan kepada Nabi Muhammad SAW, serta mewujudkan keseragaman dan perpaduan dalam kalangan umat Islam dalam konteks penulisan kitab suci mereka.
Memelihara keaslian Al-Quran
Rasm Uthmani memainkan peranan penting dalam memelihara keaslian Al-Quran. Dengan menggunakan kaedah penulisan yang standard, ia memastikan bahawa Al-Quran yang sampai kepada kita hari ini adalah sama dengan yang diwahyukan kepada Nabi Muhammad SAW lebih 1,400 tahun dahulu.
Ini kerana Rasm Uthmani digunakan sebagai rujukan utama dalam penulisan Al-Quran sejak zaman Khalifah Uthman dan diikuti oleh generasi-generasi selepasnya.
Mengelakkan perselisihan
Penggunaan Rasm Uthmani membantu mengelakkan perselisihan di kalangan umat Islam berkaitan cara penulisan Al-Quran. Ia mewujudkan keseragaman dan perpaduan dalam kalangan umat Islam dalam konteks penulisan kitab suci mereka.
Dengan adanya satu kaedah penulisan yang standard, umat Islam dapat mengelakkan perbezaan pendapat dan perselisihan yang mungkin timbul berkaitan penulisan Al-Quran.
Memudahkan hafazan Al-Quran
Rasm Uthmani juga memudahkan proses menghafaz Al-Quran. Dengan menggunakan kaedah penulisan yang konsisten, ia membantu para penghafaz Al-Quran untuk mengingati ayat-ayat dengan lebih mudah dan tepat.
Ciri-ciri Rasm Uthmani, seperti pengguguran dan penambahan huruf, bertindak sebagai petunjuk visual yang membantu para penghafaz mengingati ayat-ayat Al-Quran dengan lebih berkesan.
Menjaga keindahan bahasa Al-Quran
Rasm Uthmani juga berperanan dalam menjaga keindahan bahasa Al-Quran. Ciri-ciri Rasm Uthmani, seperti pengguguran dan penambahan huruf, sebenarnya mencerminkan gaya bahasa Al-Quran yang unik dan indah.
Dengan menggunakan Rasm Uthmani, keindahan bahasa Al-Quran dapat dikekalkan dan dihargai oleh pembaca dan pendengar.
Menghormati tradisi penulisan Al-Quran
Penggunaan Rasm Uthmani juga merupakan satu bentuk penghormatan kepada tradisi penulisan Al-Quran yang telah diamalkan sejak zaman awal Islam. Dengan terus menggunakan Rasm Uthmani, umat Islam menunjukkan penghargaan mereka terhadap usaha-usaha para sahabat Nabi Muhammad SAW dan generasi awal Islam dalam memelihara Al-Quran.
Ia juga menjadi satu bentuk kesinambungan dalam tradisi penulisan Al-Quran yang telah diwarisi sejak zaman Khalifah Uthman.
Bagaimana Kaedah Pembelajaran Resam Uthmani?
Kaedah pembelajaran Rasm Uthmani melibatkan beberapa pendekatan dan teknik yang bertujuan untuk memahami dan menguasai gaya penulisan Al-Quran yang unik ini. Antara kaedah pembelajaran Rasm Uthmani yang biasa digunakan adalah seperti berikut:
Pembelajaran dari guru yang berkelayakan
Pembelajaran Rasm Uthmani sebaik-baiknya dilakukan di bawah bimbingan guru yang berkelayakan dan berpengalaman dalam bidang ini. Guru akan memberi tunjuk ajar tentang ciri-ciri Rasm Uthmani, kaedah penulisan yang betul, dan cara mengenal pasti perbezaan antara Rasm Uthmani dan tulisan Arab standard.
Menghafaz ciri-ciri Rasm Uthmani
Pelajar digalakkan untuk menghafaz ciri-ciri utama Rasm Uthmani, seperti kaedah pengguguran huruf (hadhf), penambahan huruf (ziyādah), penukaran huruf (badl), penggabungan perkataan (waṣl), dan perbezaan ejaan (ikhtiṣār). Dengan menghafaz ciri-ciri ini, pelajar akan lebih mudah mengenal pasti dan memahami kaedah penulisan Rasm Uthmani.
Latihan penulisan berterusan
Latihan penulisan yang berterusan adalah penting untuk mengukuhkan pemahaman dan kemahiran dalam Rasm Uthmani. Pelajar boleh menulis ayat-ayat Al-Quran menggunakan kaedah Rasm Uthmani dan mendapatkan maklum balas daripada guru untuk memperbaiki kesilapan dan meningkatkan ketepatan penulisan.
Penggunaan alat bantu mengajar
Penggunaan alat bantu mengajar seperti buku, carta, dan perisian komputer dapat membantu pelajar memahami dan menguasai Rasm Uthmani dengan lebih berkesan. Alat bantu ini boleh menyediakan contoh-contoh penulisan Rasm Uthmani, latihan interaktif, dan penerangan visual tentang ciri-ciri Rasm Uthmani.
Menghubungkan Rasm Uthmani dengan qiraat
Pembelajaran Rasm Uthmani juga boleh dikaitkan dengan pembelajaran qiraat atau cara pembacaan Al-Quran. Dengan memahami kaitan antara Rasm Uthmani dan qiraat, pelajar akan dapat menghargai kepentingan Rasm Uthmani dalam memelihara pelbagai qiraat yang sahih.
Mendalami sejarah dan kepentingan Rasm Uthmani
Pelajar juga digalakkan untuk mendalami sejarah dan kepentingan Rasm Uthmani dalam konteks penulisan dan pemeliharaan Al-Quran. Dengan memahami latar belakang dan peranan Rasm Uthmani, pelajar akan lebih menghargai dan bermotivasi untuk menguasai kaedah penulisan ini.
Adakah Rasm Uthmani Digunakan Di Malaysia?
Ya, Rasm Uthmani digunakan secara meluas dalam penulisan Al-Quran di Malaysia. Kementerian Dalam Negeri Malaysia, melalui Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), bertanggungjawab untuk memastikan semua Al-Quran yang dicetak dan diedarkan di negara ini mengikut Rasm Uthmani.
Menurut statistik dari Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), sebanyak 1,567,345 naskhah Al-Quran telah dicetak di Malaysia pada tahun 2020. Semua naskhah ini menggunakan Rasm Uthmani, menunjukkan komitmen negara dalam memelihara keaslian penulisan Al-Quran.
JAKIM memastikan setiap mushaf yang dicetak di Malaysia mematuhi piawaian yang ketat untuk mengekalkan ketulenan teks suci ini melalui Lembaga Kawalan dan Pelesenan Percetakan Al-Quran di bawah Akta Percetakan Teks Al-Quran 1986.
Dimanakah Ada Kursus Berkaitan Rasm Uthmani?
Institusi pengajian tinggi di Malaysia, seperti Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM) dan Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), memang menawarkan kursus-kursus berkaitan Rasm Uthmani. UIAM menyediakan program akademik yang menyeluruh termasuk dalam bidang pengajian Al-Quran yang memfokuskan kepada Rasm Uthmani.
USIM pula menawarkan program-program seperti Sarjana Muda Pengajian Quran dan Sunnah yang melibatkan kajian mendalam mengenai Rasm Uthmani.
Fakulti Pengajian Quran dan Sunnah (FPQS) USIM aktif dalam penyelidikan dan pengajaran berkaitan Al-Quran dan Sunnah, memastikan kesinambungan penggunaan Rasm Uthmani dalam penulisan Al-Quran.
Adakah JAKIM Mempunyai Aplikasi Quran Rasm Uthmani?
Ya, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) telah melancarkan aplikasi mudah alih rasmi Al-Quran Malaysia yang dinamakan “Smart Quran” pada tahun 2019. Aplikasi ini menggunakan Rasm Uthmani dan telah diluluskan oleh Lembaga Kawalan dan Pelesenan Percetakan Al-Quran di bawah Akta Percetakan Teks Al-Quran 1986 (Akta 326).
Aplikasi ini dibangunkan dengan kerjasama Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia (SKMM) dan Kementerian Dalam Negeri Malaysia (KDN). Ini menunjukkan bahawa Rasm Uthmani masih relevan dalam era digital, dan usaha perlu diteruskan untuk memastikan ia terus digunakan dalam penulisan Al-Quran.
Apa Maksud Mushaf?
Mushaf merujuk kepada himpunan lembaran-lembaran atau halaman-halaman yang mengandungi ayat-ayat Al-Quran yang lengkap dan disusun mengikut susunan yang ditetapkan. Ia merupakan istilah khusus yang digunakan untuk merujuk kepada koleksi tulisan Al-Quran yang dijilid menjadi satu buku atau naskhah.
Istilah “mushaf” berasal daripada bahasa Arab, yang bermaksud “lembaran yang dikumpulkan” atau “himpunan halaman”. Ia mula digunakan pada zaman Khalifah Abu Bakr as-Siddiq, Khalifah Islam yang pertama, apabila beliau mengarahkan pengumpulan dan penulisan semula Al-Quran dalam bentuk mushaf selepas kewafatan Nabi Muhammad SAW.
Mushaf Al-Quran yang pertama dihasilkan atas inisiatif Khalifah Abu Bakr dan disimpan oleh Hafsah binti Umar, isteri Nabi Muhammad SAW. Mushaf ini kemudiannya dijadikan rujukan utama oleh Khalifah Uthman ibn Affan dalam usaha penyeragaman penulisan Al-Quran menggunakan Rasm Uthmani.
Dalam konteks hari ini, istilah “mushaf” digunakan untuk merujuk kepada naskhah atau cetakan Al-Quran yang lengkap, sama ada dalam bentuk buku atau format digital. Mushaf Al-Quran moden biasanya mengandungi teks Al-Quran dalam Rasm Uthmani, terjemahan dalam pelbagai bahasa, serta anotasi dan penjelasan berkaitan ayat-ayat Al-Quran.
Mushaf merupakan istilah khusus yang merujuk kepada himpunan ayat-ayat Al-Quran yang lengkap dan disusun mengikut susunan yang ditetapkan. Ia memainkan peranan penting dalam memelihara dan menyebarkan Al-Quran sejak zaman awal Islam sehingga ke hari ini.
Adakah Rasm Uthmani Itu Mushaf?
Ya, apabila Al-Quran ditulis mengikut kaedah Rasm Uthmani dan dijilid menjadi satu naskhah yang lengkap, maka ia dikenali sebagai mushaf Al-Quran.
Dengan kata lain, Rasm Uthmani merupakan gaya penulisan yang diaplikasikan dalam penulisan mushaf Al-Quran. Setiap mushaf Al-Quran yang ditulis mengikut kaedah Rasm Uthmani boleh dianggap sebagai satu manifestasi atau contoh penggunaan Rasm Uthmani.
Walau bagaimanapun, tidak semua penulisan Al-Quran yang menggunakan Rasm Uthmani boleh dianggap sebagai mushaf. Sebagai contoh, penulisan ayat-ayat Al-Quran secara individu atau dalam bentuk petikan yang menggunakan Rasm Uthmani tidak semestinya membentuk satu mushaf, kerana ia tidak merangkumi keseluruhan ayat-ayat Al-Quran dan tidak disusun mengikut susunan yang ditetapkan.
Bolehkah Guna Istilah “Mushaf Uthmani” atau “Mashaf Uthmani?
Ya, istilah “Mushaf Uthmani” atau “Mashaf Uthmani” boleh digunakan untuk merujuk kepada mushaf Al-Quran yang ditulis menggunakan kaedah Rasm Uthmani. Istilah ini menggabungkan dua konsep yang berkaitan, iaitu “mushaf” yang merujuk kepada himpunan ayat-ayat Al-Quran yang lengkap dan disusun mengikut susunan yang ditetapkan, dan “Uthmani” yang merujuk kepada kaedah penulisan Rasm Uthmani yang ditetapkan pada zaman Khalifah Uthman ibn Affan.
Penggunaan istilah “Mushaf Uthmani” atau “Mashaf Uthmani” menekankan bahawa mushaf tersebut ditulis mengikut kaedah Rasm Uthmani yang menjadi standard penulisan Al-Quran sejak zaman Khalifah Uthman. Ia membezakan mushaf tersebut daripada mushaf-mushaf lain yang mungkin ditulis menggunakan kaedah penulisan yang berbeza.
Istilah ini juga sering digunakan dalam konteks sejarah dan perkembangan penulisan Al-Quran. Sebagai contoh, “Mushaf Uthmani” atau “Mashaf Uthmani” boleh merujuk kepada mushaf-mushaf awal yang ditulis pada zaman Khalifah Uthman dan dihantar ke wilayah-wilayah utama dalam empayar Islam pada ketika itu.
Dalam konteks hari ini, istilah “Mushaf Uthmani” atau “Mashaf Uthmani” boleh digunakan untuk merujuk kepada mana-mana mushaf Al-Quran yang ditulis mengikut kaedah Rasm Uthmani, tanpa mengira tempat atau masa ia dihasilkan.
Apa Kaitan Rasm Uthmani dan Qiraat?
Rasm Uthmani dan qiraat merupakan dua aspek yang saling berkait dalam konteks penulisan dan pembacaan Al-Quran. Rasm Uthmani merujuk kepada kaedah penulisan Al-Quran, manakala qiraat pula merujuk kepada cara pembacaan Al-Quran berdasarkan riwayat-riwayat yang sahih daripada Nabi Muhammad SAW.
Kaitan antara Rasm Uthmani dan qiraat dapat dilihat dalam beberapa aspek berikut:
Rasm Uthmani menyokong pelbagai qiraat
Rasm Uthmani digunakan untuk menuliskan Al-Quran dengan cara yang membolehkan pelbagai qiraat dibaca daripadanya. Ciri-ciri Rasm Uthmani, seperti pengguguran dan penambahan huruf, membolehkan Al-Quran dibaca dengan pelbagai qiraat yang sahih tanpa mengubah maksud ayat.
Qiraat mempengaruhi penulisan Rasm Uthmani
Qiraat yang pelbagai turut mempengaruhi penulisan Al-Quran dalam Rasm Uthmani. Sebagai contoh, perkataan “ملك” (malik) dalam surah al-Fatihah ditulis sebagai “ملك” (maalik) dalam Rasm Uthmani bagi mengambil kira qiraat Imam Nafi’ yang membaca perkataan tersebut dengan memberi baris atas (fathah) pada huruf mim.
Rasm Uthmani memelihara qiraat yang sahih
Dengan menetapkan satu kaedah penulisan yang standard, Rasm Uthmani membantu memelihara qiraat yang sahih daripada Nabi Muhammad SAW. Ia memastikan bahawa Al-Quran dibaca dengan cara yang betul dan mengelakkan kekeliruan atau kesilapan dalam pembacaan.
Pembelajaran qiraat melibatkan pengetahuan Rasm Uthmani
Dalam pembelajaran qiraat, pengetahuan tentang Rasm Uthmani adalah penting. Ini kerana kaedah penulisan Rasm Uthmani mempengaruhi cara Al-Quran dibaca mengikut qiraat yang berbeza. Oleh itu, seseorang yang ingin mempelajari qiraat perlu memahami dan menguasai Rasm Uthmani.
Rasm Uthmani dan qiraat saling melengkapi
Rasm Uthmani dan qiraat saling melengkapi dalam memastikan Al-Quran dipelihara dan disampaikan dengan tepat. Rasm Uthmani memastikan Al-Quran ditulis dengan cara yang standard dan membolehkan pelbagai qiraat dibaca, manakala qiraat pula memastikan Al-Quran dibaca dengan cara yang sahih berdasarkan riwayat-riwayat yang dipercayai.
Rasm Uthmani dan qiraat merupakan dua aspek yang saling berkait dalam konteks penulisan dan pembacaan Al-Quran. Rasm Uthmani menyokong pelbagai qiraat, manakala qiraat mempengaruhi penulisan Rasm Uthmani.
Kedua-duanya saling melengkapi dalam memastikan Al-Quran dipelihara dan disampaikan dengan tepat kepada umat Islam.
Kesimpulan
Rasm Uthmani merupakan kaedah penulisan Al-Quran yang telah digunakan sejak zaman Khalifah Uthman ibn Affan. Ia memainkan peranan penting dalam memelihara keaslian Al-Quran, mengelakkan perselisihan, dan memudahkan hafazan.
Di Malaysia, Rasm Uthmani digunakan secara meluas dalam penulisan Al-Quran, dengan sokongan dari institusi kerajaan dan pengajian tinggi.